De wijze waarop klassen worden ingedeeld is een onderwerp waar steeds meer aandacht aan wordt geschonken binnen het hoger onderwijs. Hierbij zien wij dat er de behoefte is zoveel mogelijk diversiteit in de klassenindeling te hebben en tegelijk rekening te houden met de wensen van de individuele student. Het goed samenstellen van klassenindelingen is daarmee een steeds grotere uitdaging.

Het maken van klassenindelingen is doorgaans al een tijdrovende puzzel. Wanneer er tijdens het indelingsproces rekening gehouden dient te worden met diversiteit en wensen van de individuele student legt dit een extra complexiteitslaag over het proces heen. In deze blog lichten we toe hoe deze extra complexiteit tot stand komt, beschrijven we de voor- en nadelen van zowel diversiteit als en flexibilisering, en hebben we een praktijkcasus uitgelicht van een HBO-opleiding die deze aspecten meeneemt in hun klassenindelingen.

Rekening houden met diversiteit in klassenindeling

Tussen onderwijsinstellingen zijn er verschillen in hoeverre diversiteit binnen en tussen klassen gewenst zijn en op welke eigenschappen men dan afgaat. Hierin zien we twee globale type eigenschappen namelijk het profiel van de student en de persoonlijke karakteristieken van de student. Onder het profiel van de studenten vallen eigenschappen zoals de vooropleiding, welke studie de student nu volgt en of de student een exchange student is. Onder persoonlijke karakteristieken vallen eigenschappen zoals geslacht, leeftijd en etnische achtergrond.

Diversiteit binnen klassen is een belangrijk kader binnen de discussie over het verbeteren van het hoger onderwijs. Verschillende onderzoeken en essays betogen dat diversiteit in klassen resulteert in verbeteringen op het gebied van sociale rechtvaardigheid, voorbereidingen op het leven en werken in de samenleving, versterking van de onderwijskwaliteit en talentonwikkeling^{1 2 3}.

Het realiseren van diversiteit binnen de klassenindeling brengt ook uitdagingen met zich mee. Wanneer er rekening gehouden dient te worden met diversiteit binnen klassen zal het indelingsproces complexer worden. Ten eerste moet de onderwijsinstelling bepalen op welke eigenschappen zij willen differentiëren. Ten tweede moeten er, wanneer de eigenschappen zijn bepaald, indelingen worden gemaakt waarin elke klas voldoet aan de gestelde eisen.

Flexibilisering: Zelf klassen indelen of studenten de regie geven?

Een tweede belangrijke stap in het leggen van de puzzel is om te bepalen of je als onderwijsinstelling zelf de klasindeling maakt of dat de keuze bij de student wordt neergelegd.

Zelf klassen samenstellen

De onderwijsinstelling kan ervoor kiezen om zelf de klassen in te delen. Hierbij wordt gekeken welke studenten zich hebben ingeschreven voor de opleiding of het volgende schooljaar (opnieuw) gaan volgen. Hierbij kan er worden gekozen voor volledige randomisatie op basis van aanmeldingen of wordt er rekening gehouden met voorgaande indelingen (bijvoorbeeld bij hogerejaars klassen).

Het maken van klassenindelingen door de onderwijsinstelling maakt het indeelproces overzichtelijker dan het laten inschrijven van studenten op klassen. Echter bieden studentinschrijvingen voordelen op andere vlakken die toegelicht worden in de volgende paragraaf.

Leg de keuze bij de student!

Nu we ons steeds meer focussen op flexibilisering van het onderwijs is er een toenemende trend binnen onderwijsinstellingen dat studenten zichzelf kunnen inschrijven voor een klas. Hiermee kan een student bijvoorbeeld het rooster kiezen dat bij de bijbaan of sportschema van de student past.

Op basis van een schatting van het aantal te verwachten studenten zet de opleiding verschillende klassen open voor inschrijving en kunnen studenten zichzelf vervolgens digitaal inschrijven voor klas.

Ook als studenten zich kunnen inschrijven is het belangrijk om de diversiteit te kunnen waarborgen. Bij studenten zie je vaak dat zij zich samen met vrienden inschrijven die over dezelfde eigenschappen beschikken waardoor klassen homogener worden. Om deze situatie te voorkomen kunnen randwaarden worden verbonden n aan de mogelijkheden die studenten hebben om zich in te schrijven. Bijvoorbeeld hoeveel internationale, nationale, vrouwelijke en mannelijke studenten zich per klas kunnen inschrijven. Hierdoor blijven de kaders voor aantal studenten per klas behouden zonder het oog op diversiteit te verliezen.

Een vaak aangehaald voordeel van studentinschrijvingen is dat deze methode het studentsucces verhoogt. Zoals eerder genoemd kunnen studenten zelf hun rooster inplannen en zo zorgen dat hun studie-uren niet overlappen met buitenschoolse activiteiten waardoor studenten vaker naar de les komen. Een ander voordeel is dat er bij studentinschrijvingen door het missen van de inschrijfdeadlines al snel de studenten naar boven komen drijven die nog niet zeker weten wat ze willen doen of hulp nodig hebben bij het structureren van het studentenleven. Door deze studenten al in het begin van het collegejaar te identificeren kan de studiebegeleider tijdig een gesprek initiëren om studenten te ondersteunen of met ze het gesprek aan te gaan of deze studie bij hen past. Een ander bijkomend voordeel dat wordt aangehaald is dat studenten waarderen wanneer ze het idee krijgen dat zelf keuzes mogen wat bijdraagt aan een positiever beeld van de onderwijsinstelling.

Nadelen van studentinschrijvingen zijn logischerwijs dat het proces (als deze niet goed gestroomlijnd is) ingewikkelder wordt ten opzichte van het laten indelen van klassen door de onderwijsinstellingen. Hiernaast brengt het inschrijven van studenten ook beleidsvraagstukken mee, bijvoorbeeld wat de consequenties zijn wanneer een student zich niet heeft ingeschreven en hoe dit naar de student wordt gecommuniceerd.

Praktijkvoorbeeld eerstejaarsstudenten

Bij een opleiding Human Resource Management is het de bedoeling dat alle eerstejaarsstudenten zich kunnen inschrijven voor een klas. Hierbij is het de bedoeling dat de klas bestaat uit 20 studenten met een evenredige verdeling tussen mannen en vrouwen. Verder is bekend dat over het algemeen meer vrouwen (75%) dan mannen (25%), de opleiding volgen. Dit komt neer op een verhouding van 15 meisjes en 5 jongens per klas. Naar schatting zullen er ongeveer 200 studenten het eerste jaar van de opleiding gaan volgen en zullen er dus 10 klassen bestaan.

Op basis van deze schatting worden de roosters gemaakt om een beeld te hebben over de inzet van docenten en lokalen. In de zomer is het vaak nog niet bekend hoeveel studenten het aankomende collegejaar de opleiding zullen volgen. Studenten kunnen zich vaak nog inschrijven voor de opleiding of schrijven zich voor de start nog uit. Daarnaast zullen er ook studenten zijn die het eerste jaar opnieuw zullen volgen en dus niet overgaan naar het tweede jaar van de studie.

Er wordt gekozen om de klassen al open te zetten voor inschrijving voor de studenten die op dat moment staan ingeschreven om komend jaar de studie te gaan volgen. Hierbij worden er in eerste instantie 8 klassen open gezet waar maximaal 16 studenten per klas zich kunnen inschrijven. Er wordt laag ingezet om ervoor te zorgen dat studenten die pas later de afweging hebben gemaakt om het eerste jaar van de studie te volgen ook nog keuze kunnen hebben uit alle klassen.

De onderwijsinstelling voegt in de zomer nog een een keer groepen met studenten toe die zich kunnen inschrijven voor de klassen op basis van nieuwe inschrijvingen of naarmate het bekend is welke studenten jaar 1 opnieuw gaan volgen. Afhankelijk van het aantal plekken die volzet zijn kan de capaciteit van de klassen verhoogt worden tot 20 studenten per klas en indien nodig kunnen extra klassen worden toevoegt.

Eind augustus kan de onderwijsinstelling snel nagaan welke studenten besloten hebben om toch niet te starten met de opleiding, in gesprek gaan met studenten die de deadline voor inschrijving hebben gemist en hier zo nodig actie op onderneming en de laatste studenten handmatig toekennen aan een klas.